Belirsiz İş Sözleşmeleri ve Karşılaşılan Sorunlar

İş hayatında işçi işveren ilişkisi oldukça önem arz etmektedir. Her iki tarafın birbirine olan ihtiyacı yadsınamaz. Ancak tarafların hakları bu anlamda net ve açık olduğu takdirde, çıkacak sorunlar daha da azalacaktır. Bu nedenle işveren ile işçi arasında yapılacak sözleşmeler ve içerikleri oldukça önemlidir.

4857 sayılı İş Yasasının 11. maddesi belirsiz süreli iş sözleşmesini ve şartlarını düzenlemektedir. Yasanın 11. Maddesi, belirsiz iş sözleşmesini: “İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme belirsiz süreli sayılır.”  Şeklinde tarif etmektedir.

İş ilişkisi sürekli bir ilişki olması hali uygulamada sıkça rastlandığı ve iş sözleşmeleri kural olarak belirsiz süreli yapılacağı için söz konusu madde de; “İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme belirsiz süreli sayılır.” hükmü mevcuttur.

İşçinin ne kadar süreyle çalışacağı, yaptığı işin ne zaman biteceği açıkça yazılı olarak kararlaştırılmamışsa ve yapılan işin belli bir süresi yoksa o sözleşme “belirsiz süreli” bir iş sözleşmesidir. Yani bir işçi işe başlarken sözleşmesinin biteceği tarih belli değilse bu sözleşme “belirsiz süreli”dir.

Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi, belirli süreli iş sözleşmesidir. Belirli süreli iş sözleşmesi esaslı bir neden olmadıkça, birden fazla üst üste yapılamaz. Aksi halde iş sözleşmesi, başlangıçtan itibaren belirsiz süreli kabul edilir. Uygulamaya baktığımızda iş sözleşmelerinde belirsiz süreli olma asıl, belirli süreli olma istisnadır.

Belirsiz süreli iş sözleşmesi yazılı olabileceği gibi yazılı olmayan şekilde de yapılabilir. Ülkemizde işçilerin daha çok yazılı olmayan sözleşmelerle çalıştığı söylenebilir. Sözleşme yazılı yapılmışsa bir  örneğinin işçiye verilmesi zorunludur. Sözleşmenin bir örneğinin işverenden mutlaka istenmesi gerekir. Yazılı olmayan sözleşmeler ise kendiliğinden belirsiz süreli kabul edilir. Belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler, yasadaki hakların büyük çoğunluğundan yararlanır. Bu tip sözleşmelerin İşçiler açısından daha avantaj sağladığı söylenebilir. İşe iade hakkı, iş güvencesi tazminatı, ihbar tazminatı gibi bazı haklardan sadece belirsiz süreli sözleşme ile çalışan işçiler yararlanabilmektedir. Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan bir işçi iş güvencesi hükümlerinden yararlanamazken, belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan bir işçi belirli koşulların varlığı halinde iş güvencesi hükümlerinden yararlanabilecek, örneğin işe iade davası açabilecek ya da işvereni işten çıkarmak istediğinde geçerli bir neden öne sürmek zorunda olacaktır.  Buna bağlı olarak da belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan bir işçinin sözleşme süresi sona erdiğinde kıdem tazminatı hakkı mevcut değilken belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan bir işçinin Kanun’un aradığı şartların mevcut olması halinde kıdem tazminatı hakkı doğmaktadır.

Yine iş güvencesi olmasa dahi, işveren belirsiz süreli iş sözleşmesinde işçinin iş sözleşmesini sona erdirmek istediğinde kıdemine göre hesaplanan belirli bir süre önceden haber verme zorunluluğuna sahipken, belirli süreli iş sözleşmelerinde böyle bir zorunluluk yoktur. “İhbar tazminatı” dediğimiz bu hak belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilere tanınmamıştır.Dolayısıyla belirsiz süreli iş sözleşmelerinin, hukuki sonuçları ile birlikte değerlendirildiğinde daha çok işçi lehine olduğu görülmektedir.

Bazı işverenler bazı yükümlülüklerini yerine getirmemek amacıyla aslında belirsiz olan iş sözleşmelerini; belirli hale getirmek adına işçilere iş süresi belirtilmiş sözleşmeler imzalatmaktadır. Sözleşmede bitiş tarihi yazılmamış ve boş bırakılmış bile olsa, “belirli süreli iş sözleşmesi”, “muayyen süreli iş akdi”, “sözleşmenin bitiş tarihi”, “sözleşmenin süresi” gibi ifadeler bulunuyorsa bu sözleşme belirli süreli olarak hazırlanmıştır ve imzalamaktan kaçınmak gerekir. Bu amaçla yapılan işlemlere karşı işçilerin dikkatli olması gerekmektedir. Büyük bir işsizlik yaşanan ülkemizde; işçiler bir işe başlamak için bu tip sözleşmeleri imzalamayı reddetmekten çekinmekte, ancak daha sonra önemli hak kayıplarına uğramaktadırlar.

Çalışma devam ederken dahi işçiye hak kaybına neden olabilecek bir takım sözleşme, ibraname, istifa belgesi gibi bir takım belgelerin imzalaması istendiğinde; bu hususlara dikkat edilmesi ve konunun uzmanlarından yardım alınması gerekmektedir.

 Av.Mustafa ÇİÇEK